قلمروطلبی در گربه‌ها ؛ پیشگیری و درمان مشکلات ناشی از این رفتار در گربه‌های خانگی
به طور کلی انگیزه‌گربه‌های نر درقلمروطلبی از گربه‌های ماده بیشتر می‌باشد. قلمروطلبی در مواردی مانند شکار، تهیه غذا، جفتگیری و به خصوص نگهداری چند گربه در یک خانه، اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.
تعیین قلمرو در گربه‌ها به دو روش صورت می‌پذیرد:
1) پرخاشگری: این رفتار بیشتر در جهت دفاع از قلمرو صورت می‌پذیرد.
۲) نشانه‌گذاری: این رفتار وابسته به فرومون‌ها می‌باشد. گربه‌ها در سه نقطه از بدن (صورت، دم، بین پنجه‌ها) دارای ۱۷ نوع فرمون هستند که از آنها در نشانه‌گذاری استفاده می‌کنند.
انواع رفتارهای نشانه‌گذاری شامل این موارد می‌باشد:
• استفاده از مدفوع
• مالیدن خود به اطراف
• اسپری کردن
• پنجه کشیدن
در اینجا به بررسی انواع رفتارهای نشانه گذاری می‌پردازیم:
استفاده از مدفوع
گربه‌ها به ندرت از این روش جهت نشانه‌گذاری و در نهایت قلمروطلبی استفاده می‌کنند. در صورت بروز این رفتار باید به این نکته توجه شود که گربه مدفوع خود را، رها می‌کند و از پوشاندن آن اجتناب می‌ورزد.
مالیدن خود به اطراف
در مورد هدف گربه از بروز چنین رفتاری ۳ فرضیه وجود دارد:
۱) قلمروطلبی: گربه با مالش اندام خود به جاهای مختلف بوی خود یا همان فرومون‌ها را به آن مناطق انتقال می‌دهد.
۲) برگشت به دوران کودکی: این رفتار، ریشه در دوران کودکی داشته است. گربه‌ها از همان زمان کودکی این رفتار را به طور غریزی دارند. برای مثال برای تحریک خروج شیر از مالیدن پنجه‌های خود استفاده می‌کنند.
۳) گپ‌زدن با دیگر هم نوعان: گربه‌ها گاهی در جهت گپ زدن با دیگر هم نوعان، این رفتار را نشان می‌دهند.
رفتار مالش اندام به نواحی مختلف در جهت قلمروطلبی، به عنوان یک اختلال رفتاری در هنگام نگهداری گربه، شناخته نمی‌شود.
اسپری کردن
تعریف: پاشیدن ادرار همراه با فشار توسط گربه روی اجسام اکثرا عمودی و در محل‌های خاص (نزدیک پنجره، پایه‌های میز و صندلی و…) را اسپری کردن می‌گویند. این رفتار، مشخص‌ترین فرم قلمروطلبی در گربه می‌باشد. گربه هنگام اسپری دم خود را به حالت عمود نگه می‌دارد. مقدار ادرار بسیار کم است. به طوری که اگر ادرار روی اجسام افقی هم پاشیده شود، به صورت لایه‌ای نازک، منتشر و خیس روی سطح مشخص است. گربه نر قادر است تا ۱۲ بار در هر ساعت نیز عمل اسپری را انجام دهد. گربه‌های ماده به میزان بسیار کمتری نسبت به نرها اسپری می‌کنند. شاید عمل اسپری در گربه‌های ماده، تنها در زمان فحلی صورت پذیرد.
توجه داشته باشید که اسپری نوع خاصی از خروج ادرار بوده و با دفع ادراری که حیوان در جای مخصوص خود انجام می‌دهد متفاوت است. همچنین گربه‌ها هنگام ابتلا به بیماری‌های ادراری تناسلی (مانند سنگ‌های ادراری) از رفتن به داخل ظرف خاک اجتناب می‌کنند و مشابه اسپری در جاهای مختلف ادرار می‌کنند اما:
– مقدار ادرار بیش از زمان اسپری کردن می‌باشد.
– گربه روی اجسام افقی نیز ادرار می‌کند.
– در اکثر موارد گربه ناحیه تناسلی خود را بیش از پیش می‌لیسد.
– دفع ادرار بیشتر غیر ارادی است.
تشخیص تفریقی اسپری در هنگام نگهداری جمعیتی از گربه‌ها: در هنگام نگهداری از چند گربه، اولین راه برای جلوگیری از عمل اسپری، شناسایی گربه اسپری کننده می‌باشد. جهت تشخیص ۳/۰ سی‌سی از فلورسین سدیم را به گربه مشکوک می‌خورانند و پس از گذشت ۶ ساعت با لامپ فرابنفش محل اسپری را چک می‌کنند.
اسپری به عنوان اختلال رفتاری: برخلاف مالیدن، اسپری می‌تواند به‌عنوان یک اختلال رفتاری در نظر گرفته شود. بوی بد ادرار آزاردهنده بوده و بعضا گربه در مکان‌های ناخوشایند، اقدام به اسپری می‌کند. فراموش نکنید که ادرار گربه وزن مخصوص و غلظت بالاتری نسبت به ادرار انسان دارد و به جهت دارا بودن آمینو اسیدهای گوگرد دار به خوبی برای انسان قابل تشخیص می‌باشد.
برای رفع این اختلال رفتاری ابتدا باید عواملی که گربه را تحریک به انجام این رفتار می‌کند شناسایی کنیم. از جمله:
• ورود حیوان جدید به محل زندگی گربه
• محرک‌های محیطی مانند مشاهده گربه غریبه از پنجره
• عوامل فصلی (اسپری در بهار و اواخر تابستان بیشتر انجام می‌شود)
• حضور افراد جدید (مانند حضور یک مهمان به مدت طولانی یا تولد نوزاد)
• انتقال گربه به محلی که قبلا گربه دیگر در آن محل زندگی می‌کرده است.
• عوامل جنسی (گربه نر در هنگام برخورد با گربه ماده‌ای که فحل باشد، به طور غریزی اسپری انجام می‌دهد)
• مصرف ترکیبات آنابولیک (شبه هورمونی) در گربه های نر پیر
• استفاده از ترکیبات حاوی آمونیاک برای پاک کردن خانه
• برداشت ناقص تخمدان در جراحی OHE باعث اسپری گربه در زمان فحلی می‌شود.
و بسیاری از موارد غیر طبیعی دیگر که باید در سبب شناسی این رفتار شناسایی شوند.
درمان
در هنگام درمان، باز هم به تشخیص تفریقی میان اسپری به‌عنوان اختلال رفتاری و دیگر مشکلات که حیوان به سبب آن در مکان‌های دیگر ادرار می‌کند، تاکید می‌کنیم. درمان با بررسی ظرف خاک و محل آن شروع می‌شود، اگر گربه داخل وان حمام، ادرار می‌کند، باید با گذاردن درپوش‌چاه در وان همیشه مقداری آب قرار داشته باشد و در نهایت باید گربه را به علت مشکوک بودن به بیماری‌های ادراری تناسلی به نزد دکتر دامپزشک برد.
اما اگر تشخیص، اسپری به عنوان اختلال رفتاری باشد:
۱) رفع عامل به وجود آورنده، که در قسمت قبل به تعدادی از آنها اشاره شد.
۲) عقیم کردن راه حل مطمئنی برای جلوگیری از عمل اسپری، به خصوص در گربه‌های نر می‌باشد. بیشترین دلیل مراجعه‌کنندگان، جهت عقیم کردن گربه، رفتار اسپری است. به طور کلی هورمون‌های آندروژنیک ارتباط مستقیمی با اسپری‌کردن گربه‌ها دارند. البته این روش ۱۰ درصد خطا دارد که مربوط به زمانی است که بوی ادرار سایر گربه‌ها، در محل وجود داشته باشد. در این صورت گربه عقیم شده باز هم شروع به اسپری کردن می‌کند.
۳) روش ساده دیگر استفاده از دستمال می‌باشد. بدین صورت که ابتدا دستمال مورد نظر را به صورت حیوان (به خصوص بینی) مالش می‌دهیم سپس مکان‌هایی که گربه اسپری می‌کند، را دستمال‌می‌‌‌کشیم. با این کار، در واقع به طور غیر مستقیم فرمون‌ها را از گربه به محل‌های مختلفی که امکان اسپری گربه می‌رود، انتقال داده‌ایم.
۴) روش‌های متفرقه دیگری نیز پیشنهاد شده است، از جمله استفاده از فویل آلومینیوم، پلاستیک، آب ژاول، سرکه، اسپری عصاره مرکبات (به خصوص پرتغال)، قرار دادن ظرف غذا و آب و محل خواب حیوان، در محلی که امکان اسپری در آن جا بیشتر می‌باشد. درمان‌های دارویی هم با مشورت دکتر دامپزشک و زیر نظر وی قابل انجام است.
پنجه کشیدن
تعریف: یکی دیگر از رفتارهای نشانه گذاری و در نتیجه آن تعیین قلمرو، پنجه کشیدن یا خراش دادن می‌باشد. خراش دادن در موارد بازی کردن، پرخاشگری یا بعد ازاینکه گربه از خواب بیدار می‌شود، انجام می‌گیرد. در مورد دلیل انجام این رفتار سه نظریه وجود دارد:
۱) علامت گذاری که وابسته به فرمون‌های ما بین پنچه‌های گربه است.
۲) تمیز کردن ناخن‌ها، گربه‌ها به طور طبیعی تحریک می‌شوند که مرتبا پنجه‌های جلویی خود را به سطوح مناسب قلاب کنند و پنجه‌های عقبی را بکشند، با این کار پوشش فرسوده بیرونی خارج شده وناخن‌ها تمیز می‌شود، همچنین با این کار نرمشی به ماهیچه‌ها نیز داده می‌شود.
۳) تیزکردن ناخن
خراش دادن و لذت برای گربه
در اینکه آیا با پنجه کشیدن، لذتی به حیوان دست می‌دهد یا خیر، بحث وجود دارد. برخی منابع می‌گویند، این رفتار هیچ لذتی به حیوان نمی‌دهد و در پاسخ به محرک صورت می‌گیرد و در موارد زیر افزایش پیدا می‌کند:
• جلب توجه
• کسالت و بی حوصلگی
• نزاع و درگیری بین اعضای خانه
• نداشتن دسترسی به محیط خارج از خانه
• هر نوع ترس که انگیزه دفاع از قلمرو را تشدید کند.
اما برخی دیگر می‌گویند به نظر می‌آید که خراشیدن برای گربه‌ها لذت بخش باشد. چراکه گربه‌هایی که به نوعی فاقد پنجه هستند، نیز این رفتار را از خود نشان می دهند.
درمان
جهت درمان، این اختلال رفتاری، راهکارهای زیر امکان پذیر می‌باشد:
۱) کوتاه کردن مناسب ناخن‌ها
۲) استفاده از وسایلی که این رفتار را در گربه ارضا کند. مانند وسایلی با اسکلت فلزی یا پلاستیکی که به دورشان طناب های کتانی یا پارچه ضخیم، پیچیده شده باشد. یا استفاده از قالیچه‌های کهنه در نزدیکی محل خواب یا جاهایی که گربه عادت به پنجه کشیدن دارد.
۳) عادت دادن گربه به پنجه کشیدن بر وسایل مخصوص، که از زمان کودکی باید صورت پذیرد. این رفتار قابل آموزش از مادر به نوزاد خود می‌باشد.
۴) وقتی گربه در حال خراش دادن وسایل منزل مشاهده می‌شود می‌توان با فریاد کشیدن و یا آب ریختن حیوان را از این کار بر حذر داشت.
۵) استفاده از ناخن‌های پلاستیکی مصنوعی برای گربه (Cat nail)
۶) جراحی و قطع تاندون مسئول این خراش دادن (Tenectomy)
به صورت کلی می‌توان گفت آشنایی با رفتارشناسی حیوانات برای افرادی که از آنها نگهداری می-کنند بسیار مهم است، چرا که برای تمیز دادن حالات طبیعی از غیر طبیعی و همچنین برای مقابله با مشکلات ناشی از رفتارهای طبیعی حیوانات از این اطلاعات می‌توانند استفاده کنند.
